Co to są hemoroidy?
Nazwą hemoroidy lub guzki krwawnicze przyjęło się nazywać żylaki odbytu. W rzeczywistości hemoroidy (łac. varices haemorrhoidales) to prawidłowa struktura anatomiczna, na którą składa się gęsty splot naczyń żylnych umiejscowionych w błonie śluzowej odbytnicy. Przyjmują one postać „poduszeczek”, które uczestniczą w prawidłowym funkcjonowaniu końcowego odcinka przewodu pokarmowego. Najczęściej w kanale odbytu występują trzy guzki krwawnicze. Wraz z wewnętrznym i zewnętrznym zwieraczem odbytu odpowiedzialne są one za uszczelnianie odbytnicy, dzięki czemu możliwe jest kontrolowane utrzymywanie gazów i stolca. W normalnych okolicznościach splot naczyń tworzących hemoroidy jest niewyczuwalny nawet podczas badania proktologicznego. Zmiany chorobowe powodują jednak, że dochodzi do zatrzymania w nich krwi, która nie może swobodnie znaleźć ujścia. Znajdujące się w tym obszarze tętniczki ciała jamistego, które transportują natlenioną krew, rozszerzają się i tworzą guzkowate wypukłości w błonie śluzowej. To właśnie one są powszechnie, choć nie do końca słusznie, nazywane hemoroidami. Wraz z rozwojem choroby hemoroidalnej zaczynają się one powiększać, powodując uczucie dyskomfortu, świąd, krwawienie i inne nieprzyjemne objawy.
Przyczyny powstawania
Bezpośrednią przyczyną dolegliwości hemoroidalnych jest zwiększone ciśnienie krwi w splotach żylnych znajdujących się w końcowym odcinku jelita grubego. Sprzyja temu:
Nieodpowiednia dieta.
Spożywanie wysokokalorycznych pokarmów ubogich w błonnik, niedostarczanie organizmowi optymalnej ilości płynów oraz nadużywanie ostrych przypraw, kawy i alkoholu może wywoływać zaparcia. Ich konsekwencją jest przedłużone i silniejsze parcie na stolec, które niekorzystnie zmienia układ ciśnień w okolicy analnej, powoduje rozciąganie błony śluzowej i podrażnienia. Efektem tego mogą być żylaki odbytu.
Brak aktywności fizycznej.
Siedzący tryb życia i zbyt mała aktywność fizyczna (tzw. „brak ruchu”) niekorzystnie wpływa m.in. na procesy trawienne. W połączeniu z błędami żywieniowymi przyczynia się to do zaparć, a w konsekwencji do choroby hemoroidalnej.
Zaburzenia czynności jelit.
Na skutek braku regularności w oddawaniu stolca (zaparcia, biegunki), a także częstego wstrzymywania stolca może dochodzić do przekrwienia okolic odbytu. W stanie przewlekłym sprzyja to powstawaniu żylaków odbytniczych.
Nadmierny wysiłek fizyczny.
Praca wymagająca dużego wysiłku, forsowny sport, pozostawanie przez długi okres w pozycji stojącej mogą przyczyniać się do rozwoju patologii guzków krwawniczych. Jest to związane z niekorzystnym rozkładaniem się ciśnienia w układzie żylnym okolic odbytu podczas wykonywania niektórych czynności.
Wiek.
Wraz z wiekiem następuje obniżenie napięcia mięśniowego i zanik elastyczność tkanki łącznej w warstwie podśluzówkowej odbytnicy. Wynikiem tych procesów jest rozwój guzków krwawniczych u osób w podeszłym wieku.
Niektóre przewlekłe schorzenia.
Podczas niektórych schorzeń wątroby dochodzi do rozwoju nadciśnienia w obrębie krążenia wrotnego. Wynikiem zmian chorobowych mogą być dolegliwości hemoroidalne. Obserwuje się je aż u 30% pacjentów, którzy cierpią na marskość wątroby. Do schorzeń mających wpływ na żylaki odbytnicze zalicza się też niewydolność serca, niewydolność krążenia, nadciśnienie tętnicze i inne.
Uwarunkowania genetyczne.
Skłonność do żylaków odbytu może być dziedziczona. Słabość mięśni zwieracza oraz tkanki łącznej, która pełni funkcje podporowe i jest odpowiedzialna za utrzymywanie żylnych splotów w miejscu anatomicznym, jest uwarunkowana genetycznie
Nowotwory odbytnicy.
Zaburzone krążenie żylne w okolicy miednicy podczas rozwoju choroby nowotworowej jelita może przyczyniać się do powstania żylaków odbytu.
Inne.
Wśród czynników ryzyka choroby hemoroidalnej wymienia się także: przewlekłe stany zapalne, zwłaszcza dotyczące jelita grubego; przewlekłe wymioty i biegunki wywołane długotrwałym stosowaniem środków przeczyszczających; leki stosowane miejscowo na okolicę odbytu; operacje odbytu i krocza.
Objawy
Hemoroidy to schorzenie wieloobjawowe, którego symptomy pojawiają się stopniowo i z różnym nasileniem w zależności od zaawansowania choroby. Większość z nich jest bardziej nieprzyjemna niż bolesna, jednak w rezultacie mogą mieć znaczący wpływ na pogorszenie jakości życia chorego. Do najczęściej zgłaszanych objawów choroby hemoroidalnej zalicza się: krwawienie, świąd, sączenie wydzieliny z odbytu oraz uczucie niepełnego wypróżnienia. Najważniejszym objawem, który może sygnalizować początek choroby hemoroidalnej jest bezbolesne krwawienie towarzyszące wypróżnianiu. Krew może pojawiać się w postaci zakrzepów lub jasnoczerwonych pasemek na powierzchni stolca. Nawet nieznaczne ślady krwi na papierze toaletowym powinny być sygnałem do wizyty lekarskiej. Zazwyczaj pacjenci zgłaszają się do lekarza dopiero, gdy krwawienie staje się intensywne. Jest to poważny błąd, gdyż należy bezwzględnie ustalić jego przyczynę i wykluczyć inne, poważniejsze schorzenia. Drugim, częstym symptomem występowania choroby hemoroidalnej jest uczucie swędzenia w okolicy odbytu. Jest to objaw nierzadko ignorowany, co opóźnia rozpoznanie choroby. Zazwyczaj występuje on wraz z pojawieniem się wodnistej wydzieliny w okolicach analnych. Pozostawia ona ślad na bieliźnie i wywołuje nieprzyjemne uczucie dyskomfortu i wilgoci, która sprzyja rozwojowi zakażeń. W chorobie hemoroidalnej pacjentom towarzyszy również uczucie niepełnego wypróżnienia. Wiąże się to z powiększeniem się guzków krwawniczych, co wywołuje wrażenie, że w kanale odbytu pozostał jeszcze stolec. Skłania to chorych do zbędnego zwiększania parcia, które prowadzi do dalszego powiększenia, a w późniejszych stadiach rozwoju choroby do wypadania żylaków. Należy pamiętać, że wymienione powyżej symptomy mogą być sygnałem przypadłości innych niż choroba hemoroidalna. Świąd, ból oraz krwawienie odbytu pojawia się przy infekcjach i urazach okolic analnych. Mogą także sygnalizować poważniejsze schorzenia, takie jak przetoka odbytu, grzybica, a nawet nowotwory. Dlatego utrzymujące się dolegliwości w okolicach odbytu powinny być bezwzględnie skonsultowane z lekarzem. Dolegliwości hemoroidalne są dość powszechną w społeczeństwie przypadłością. Nie powinny one stanowić tematu tabu, gdyż powodowane wstydem unikanie kontaktu ze specjalistą opóźnia leczenie i znacząco wypływa na wydłużenie się okresu trwania choroby.
Fazy rozwoju
Choroba hemoroidalna rozwija się stopniowo. Wykryta we wczesnym stadium daje możliwość szybkiego i radykalnego wyleczenia przy zastosowaniu środków farmakologicznych. Późniejsze fazy schorzenia często wymagają leczenia instrumentalnego lub nawet interwencji chirurgicznej. Ze względu na zaawansowanie choroby hemoroidalnej wyróżnia się 4 etapy rozwoju guzków krwawniczych.
Etap 1 – Guzki krwawnicze pojawiły się w kanale odbytu, ale ich występowanie można stwierdzić wyłącznie podczas badania proktologicznego. Sygnałem choroby hemoroidalnej w tej fazie jest najczęściej jasnoczerwone krwawienie z okolic odbytu.
Etap 2 – Guzki krwawnicze można zaobserwować u ujścia odbytu. Zaczynają wypadać podczas parcia, a następnie samoistnie cofają się do pierwotnej pozycji. Objawami charakterystycznymi dla tego etapu jest swędzenie, pieczenie oraz krwawienie. Pojawia się także uczucie niepełnego wypróżnienia, skutkujące częstymi wizytami w toalecie.
Etap 3 – Podczas defekacji lub wysiłku fizycznego guzki krwawnicze wypadają poza odbyt. Przestają się one samoistnie cofać na właściwe miejsca, można je jednak odprowadzić palcem. W fazie tej występuje z reguły silny ból, swędzenie, krwawienie oraz sączenie wodnistej wydzieliny.
Etap 4 – Guzki krwawnicze na stałe znajdują się są poza odbytem. Nie można ich odprowadzić na właściwe miejsce lub po odprowadzeniu wypadają ponownie. Stadium temu towarzyszy silny ból, sączenie, krwawienie, a także dość często nietrzymanie stolca.
Hemoroidy a ciąża
Jedną z grup najbardziej narażonych na pojawienie się dolegliwości hemoroidalnych są kobiety w ciąży. Przyczyniają się do tego przewlekłe zaparcia oraz ucisk powiększonej macicy na narządy wewnętrzne. W okresie ciąży praca jelit jest spowolniona i mniej efektywna, następstwem czego są częste problemy z wypróżnianiem. Kobieta zmuszona jest do większego wysiłku podczas defekacji, co powoduje wzrost ciśnienia krwi w okolicach odbytu. Dodatkowo, rosnąca wraz z rozwojem ciąży macica uciska naczynia krwionośne jamy brzusznej i utrudnia odpływ krwi z dolnych partii ciała. Zdarza się również, że guzki krwawnicze powstają na skutek zaciskania się naczyń krwionośnych odbytu podczas porodu. U kobiet ciężarnych istotne jest zapobieganie dolegliwościom hemoroidalnym przez cały okres ciąży, ze szczególnym uwzględnieniem pierwszego trymestru. Aby nie dopuścić do rozwoju guzków krwawniczych należy przede wszystkim dbać o regularne wypróżnienia i nie zapominać o umiarkowanej aktywności fizycznej. Zaleca się stosowanie lekkostrawnej i bogatej w błonnik diety. Usprawnia ona funkcjonowanie jelit i zapobiega zaparciom. Częste i długie spacery oraz wypoczynek z uniesionymi do góry nogami w znaczącym stopniu zmniejszają ryzyko wystąpienia dolegliwości związanych z żylakami odbytu.