Wątroba to wielka fabryka, gdzie codziennie następują przemiany metaboliczne składników pokarmowych. Ale gdy dochodzi dodysfuncji związanej z chorobą przemiany białek, cukrów, tłuszczów oraz składników mineralnych i witamin są utrudnione. Większość pacjentów obserwuje u siebie wówczas: zmniejszenie łaknienia, uczucie pełności w jamie brzusznej, często niedożywienie. Dlatego dieta w chorobach wątroby jest jednym z ważnych elementów wspomagających leczenie.
Najlepsze efekty daje dieta lekkostrawna z ograniczeniem tłuszczów. Należy jeść 4-5 małych posiłków dziennie o stałych porach, kolację spożyć 2-3 godziny przed snem. Posiłki powinny być smaczne, by pobudzić apetyt chorego i urozmaicone, żeby dostarczyć niezbędne składniki pokarmowe. Z diety należy wykluczyć wszystkie potrawy, które są źle tolerowane przez chorego i nasilają dolegliwości. Trzeba ograniczać spożywanie produktów tłustych, wzdymających, ostro przyprawionych oraz zawierających dużo błonnika. Unikać potraw wędzonych, smażonych i pieczonych z dodatkiem tłuszczu. Przy nasilonych objawach choroby niewskazane są także surowe warzywa i owoce, najlepiej je gotować i przecierać. Zaleca się natomiast gotowanie w wodzie i na parze, duszenie bez obsmażania na tłuszczu, pieczenie w folii, pergaminie lub rękawie foliowym, kasze gotuje się na sypko lub tak, by były rozklejone. Zupy i sosy należy zagęszczać zawiesiną maki i wody lub mleka.
W diecie wątrobowej nie powinno zabraknąć białka, które sprzyja regeneracji uszkodzonej wątroby. Jednak jego nadmiar może zaszkodzić wątrobie. Zaleca się więc, by jeść 1 g białka na kg masy ciała, a więc osoba ważąca 65 kg powinna spożywać 65 g białka dziennie, czyli tyle, ile zawiera 125 g chudego twarogu, szklanka jogurtu naturalnego i 150 g chudego mięsa z piersi kurczaka bez skóry. Większość (2/3) codziennej porcji białka powinno pochodzić z produktów zwierzęcych (nabiału, mięsa i ryb). W jadłospisie mogą też znaleźć się tłuszcze. Poprawiają one smak potraw, są też źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E i K). U osób, które nie mają żółtaczki dobrze tolerowane są: masło, śmietanka i oleje 2-3 łyżki dziennie. Najlepiej dodawać je do potraw tuż przed podaniem.
Uwaga! Z tłuszczem nie należy przesadzać. Jego nadmiar w diecie może wywołać biegunki tłuszczowe. Powinny o tym także pamiętać osoby cierpiące na żółtaczkę, które powinny ograniczyć ilość tłuszczu w diecie do 1-2 łyżek dziennie. W przeciwnym razie mogą występować: wzdęcia, puste odbijanie, pobolewania brzucha, biegunka.
Produkty zawierające węglowodany (np. dozwolone pieczywo, drobne kasze i makarony) są zwykle dobrze tolerowane przez chorych i wspomagają regenerację wątroby. Ale u większości pacjentów z chorobami wątroby może występować nietolerancja glukozy. Dlatego zaleca się, aby podawać nie więcej niż 300-400 g węglowodanów dziennie. Z tego 250-350 g węglowodanów powinno pochodzić z przetworów zbożowych, owoców, ziemniaków. To tyle, ile zawiera np. pszenna bułka, 2-3 ziemniaki, salaterka budyniu waniliowego, banan i kromka drożdżowego na białkach. W menu powinno być nie więcej niż 50 g cukrów prostych pochodzących z cukru, miodu, dżemów i słodyczy. Taką ilość zawiera, np. 4 łyżeczki cukru i 4 łyżki dżemu truskawkowego. Trzeba pamiętać, że nadmierna ilość tych ostatnich produktów zwiększa poziom trójglicerydów w wątrobie i nasila jej stłuszczenie.
Z diety należy też wykluczyć produkty zawierające bardzo dużo błonnika. Nasilają one objawy choroby wywołując wzdęcia i biegunki. Niewskazane są: pieczywo z mąki razowej, muesli, płatki zbożowe i otręby pszenne, warzywa strączkowe, szparagi, cebula, por, czosnek, śliwki, gruszki, czereśnie.
Niewydolna wątroba traci też zdolność magazynowania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach A, D, E i K. Dlatego należy dbać, by w diecie nie zabrakło dozwolonych warzyw i owoców, najlepiej skropić je przed podaniem odrobiną oliwy co poprawia przyswajalność cennych witamin. W okresie letnim warto też częściej przebywać na świeżym powietrzu. Witamina D jest bowiem wytwarzana w skórze pod wpływem promieni słonecznych. Gdy objawy nie są nasilone należy pić dziennie ok. 2 litrów płynów. Najlepsze będą soki warzywne, mleko (o ile jest dobrze tolerowane), niegazowana woda mineralna, soki warzywne oraz herbatki ziołowe wspomagające trawienie.
Niewskazany jest natomiast alkohol (piwo, wino, wódka, szampan), mocna kawa i herbata.
Produkty zalecane:
– pieczywo jasne (pszenne), sucharki, pieczywo typu Graham w ograniczonych ilościach,
– drobne kasze (jęczmienna, manna, krakowska), ryż i drobne makarony
– mleko słodkie i zsiadłe (0 i 0,5 proc. tłuszczu), kefir, jogurt, chudy twaróg, chudy serek homogenizowany,
– białko jaja, całe jaja jeśli są dobrze tolerowane przez chorego,
– chuda cielęcina, wołowina, piersi kurczaka i indyka bez skóry, chudy schab, chude ryby (dorsz, leszcz, mintaj, pstrąg, płastuga, sola, szczupak, sandacz), chude wędliny,
– masło, miękkie margaryny, słodka śmietanka, olej rzepakowy, oliwa, olej sojowy, kukurydziany i słonecznikowy,
– ziemniaki gotowane, tłuczone i puree,
– warzywa (marchew, kalafior, buraki, szpinak, kabaczki, młody zielony groszek, młoda fasolka szparagowa, warzywa z wody z dodatkiem świeżego masła lub margaryny miękkiej, na surowo: sałata, cykoria, pomidory bez skórki, marchewka utarta z jabłkiem),
– owoce (dojrzałe bez pestek i skórki, najlepsze to: truskawki, morele, brzoskwinia, pomarańcze, banany, maliny, porzeczki jako przecier),
– cukier, miód, dżem bez pestek, kompoty, galaretki,
– łagodne przyprawy (sól, cukier, sok z cytryny, zielony koper, kminek, tymianek, bazylia, lubczyk, rozmaryn, wanilia, cynamon, goździki),
– zupy (kleiki, krupnik z kaszy jęczmiennej, zupy mleczne, przetarte zupy owocowe, barszcz czerwony, zupa jarzynowa i pomidorowa), zupa ziemniaczana, zupy zagęszczane zawiesiną mąki i wody, mleka lub słodkiej śmietanki
– lane kluski z dodatkiem białka jaja, leniwe pierogi z niewielkim dodatkiem maki
– sosy o łagodnym smaku: koperkowy, potrawkowy, cytrynowy, jarzynowy, pomidorowy, waniliowy. Sosy zaprawiane niewielką ilością masła lub miękkiej margaryny, zagęszczane zawiesiną mąki z wodą lub mlekiem
– kompoty, kisiele, musy z dozwolonych owoców, owoce w galaretce, biszkopty na białku jaja, ciasto drożdżowe na białku jaja
– słaba herbata, mleko, napoje owocowe, soki warzywne, herbatki owocowe i ziołowe.
Produkty zabronione:
– pieczywo razowe żytnie i pszenne, rogaliki francuskie, razowy makaron, brązowy ryż, kasza gryczana i pęczak,
– mleko tłuste i półtłuste, półtłusty i tłusty twaróg, sery żółte, topione, pleśniowe, ser typu Feta, fromage
– żółtko jaja
– tłuste mięso: wieprzowina, baranina, gęś, kaczka, tłuste ryby: węgorz, halibut, łosoś, śledź, tłuste wędliny, kaszanka, kiszka pasztetowa, salceson, salami, ryby wędzone, mięso i wędliny konserwowane lub marynowane,
– śmietana, smalec, słonika, łój margaryna twarda w kostce, boczek,
– smażone frytki, placki ziemniaczane, chipsy, pyzy,
– warzywa kapustne (od czasu do czasu można podać niewielką ilość kapusty włoskiej oczywiście jeśli jest dobrze tolerowana), kapusta, papryka, szczypiorek, cebula, ogórek surowy, rzodkiewka, kukurydza, warzywa smażone i konserwowane octem,
– owoce niedojrzałe: gruszki, śliwki, czereśnie, agrest, owoce suszone i orzechy,
– wszystkie warzywa strączkowe: soja, soczewica, bób, fasola, ciecierzyca, groch,
– chałwa, czekolada, słodycze zawierające tłuszcz, kakao i orzechy,
– ostre przyprawy: ocet, chrzan, papryka, pieprz, musztarda,
– kapuśniak, zupa ogórkowa, fasolowa, grochówka, rosół, zupy na wywarach mięsnych lub kostnych, flaki z zasmażką, zupy z proszku
– smażone kotlety z kaszy, kluski francuskie, kluski kładzione, zacierki,
– sosy ostre na esencjonalnych wywarach mięsnych lub kostnych i grzybowych, śmietanowy, majonezowy,
– torty i ciasta z kremem i bita śmietaną, pączki, faworki, tłuste ciasta, ciasto francuskie, piaskowe i kruche, biszkopt i ciasto drożdżowe na całych jajkach,
– mocna kawa, płynna czekolada, alkohol.
Przykładowy jadłospis na 1 dzień dla osób cierpiących na choroby wątroby
Śniadanie: Pszenna bułka, pół łyżeczki masła, 2 plasterki chudej wędliny drobiowej, listek sałaty, pomarańcza
II śniadanie: pół kostki chudego twarogu (125 g) z 4 łyżkami jogurtu naturalnego i pokrojonym pomidorem bez skórki
Obiad: Miseczka zupy pomidorowej na wywarze warzywnym z 2 łyżkami drobnego makaronu, pierś kurczaka (150 g) pieczona w folii z marchewką, 2 ugotowane ziemniaki ze świeżym koperkiem, 2 łyżki ugotowanej młodej fasolki szparagowej skropionej łyżeczką oleju rzepakowego, kompot z truskawek
Podwieczorek: Miseczka budyniu waniliowego, brzoskwinia bez skórki.
Kolacja: Kluski leniwe 6-7 sztuk, marchewka utarta z jabłkiem doprawiona sokiem z cytryny i szczyptą cynamonu.
Uwaga! Jadłospis należy układać indywidualnie dla każdego chorego uwzględniając jego preferencje żywieniowe oraz to jak chory czuje się po jedzeniu. Jeśli któryś ze proponowanych powyżej posiłków nasila dolegliwości, należy zastąpić go takim, który ich nie wywołuje.
Przepisy na smaczne potrawy zalecane w diecie wątrobowej
Pstrąg pieczony lub grillowany w folii
2 porcje
składniki: 2 pstrągi całe – wypatroszone, pół cytryny pokrojonej w plasterki, pół łyżki posiekanej natki pietruszki, 2 łyżki masła, sok z 1połówki cytryny.
Nagrzewamy piekarnik do 200 stopni C. Ryby układamy na brytfannie wyłożonej folią aluminiową. Dodajemy cytryny, natkę, przyprawamy solą i pieprzem. Przyjkrywamy folią aluminiową i pieczemy 20-25 minut, w zależności od wielkości ryby. Podobnie przygotowanego pstrąga możemy upiec na grillu na tacce aluminiowej. Przed podaniem skrapiamy pstrągi sokiem z cytryny. Podajemy z sałatą.
Danie bardzo smaczne i zdrowe. Jedna porcja zawiera ok. 280 kilokalorii.
Sałata z kurczakiem
Opłukaną, porwaną sałatę wkładamy do salaterki. Przygotowujemy sos: oliwę z oliwek doprawiamy delikatnie solą, pieprzem, dodajemy sok wyciśnięty z ćwiartki cytryny, mieszamy. Polewamy sałatę sosem, mieszamy. Na wierzchu układamy grillowany filet z kurczaka (może być smażony na patelni beztłuszczowej), pokrojony w paski. Bardzo dobre danie na lunch lub kolację.